TÜRKÇE

FİİLLER

İş oluş ya da hareket bildiren sözcüklere fiil denir.

Oluş Fiilleri:

Adından da anlaşılabileceği gibi, belli bir zamana bağlı olarak, hiç kimsenin etkisi olmadan, zaman içinde, kendiliğinden oluşan olayları anlatan fiiller, oluş fiilleridir. Zamanla meydana gelen olayları anlatırlar. Aynı zamanda oluş fiilleri nesne de almazlar. Örnek:

* İnsanlar, gün geçtikçe yaşlanıyorlar. ( Onu yaşlanmak ifadesi olmuyor. Yani nesne almamış ve eylemin gerçekleşmesi zaman içersinde kendiliğinden olmuştur.)

<
span style="font-weight:bold;">
İş (Kılış) Fiilleri:

Bu fiillerin gerçekleşebilmesi için bir nesneye ihtiyaç vardır. Yani bir nesneye bağlı olarak yapılan hareketleri anlatan fiiller iş fiilleridir.

* İş fiilleri ile durum fiillerini karıştırmamak için, "onu" kelimesi kullanılır. Bu kelime, Türkçe'deki canlı veya cansız, tüm varlık ya da nesnelerin yerine kullanılabilir.Örnek:
* Şanlıurfa gezisinde Vatan ilköğretim okulunu gördük.

Durum Fiilleri:

Bu fiillerde belirtilen eylemi yapabilmek için bir nesneye ihtiyaç duyulmaz. Yani durum fiilleri, nesneye ihtiyaç duymayan fiillerdirler. Bunun yanı sıra gerçekleştirilen eylem öznenin üzerinde gerçekleşir ve işin gerçekleşmesinde öznenin bir etkisi vardır. Durum fiillerini bulabilmek için fiilin önüne "onu" kelimesi getirilir. Eğer anlamsız oluyorsa o fiil durum fiilidir.Örnek:

*Dün gece çok fazla uyudum.(nesne almamıştır ve belirtilen eylem öznenin üstünde gerçekleşmiştir.)


FİİLERDE KİP

HABER KİPLERİ (Bildirme):

Zaman anlamı verirler.Haber kipleri için, oluşun veya hareketin zaman ve şahsa bağlı olarak meydana geldiğini bildiren kiplerdir. Bunlara bildirme kipleri de denir.
Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman Kipi [değiştir]

Geçmişte meydana gelen, öznenin de gördüğü olaylar anlatılırken görülen (bilinen) geçmiş zaman kullanılır. Görülen geçmiş zaman eki fiil kök ve gövdelerine büyük ünlü uyumu kuralı ve ünsüz benzeşmesi kuralına bağlı olarak -dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü şeklinde eklenir.


Fiil kök ya da gövdesi + -dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü


* gör - dü - m
* gör - dü - n
* gör - dü
* gör - dü - k
* gör - dü - nüz
* gör - dü - ler


Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman Kipi:

Geçmişte olup da, ilgili öznenin göremediği, başkalarından duyarak veya okuyarak öğrendiği olayları anlatmak için kullanılır. Duyulan geçmiş zaman eki, fiil kök ya da gövdelerine "-mış,-miş,-muş,-müş" şeklinde bağlanır.


Fiil kök ya da gövdesi + -mış,-miş,-muş,-müş


* Atatürk, Samsun'a çıkmış. → Atatürk'ün Samsun'a çıktığı, bir yerden öğrenilerek anlatılıyor. Bu sebeple öğrenilen geçmiş zaman kullanılır.


Gelecek Zaman Kipi:

Henüz gerçekleşmemiş, fakat sözün söylendiği andan sonra gerçekleşeceği düşünülen durumları anlatırken gelecek zaman ekini kullanırız.Gelecek zaman ekinden sonra, ünlü harfle başlayan bir ek geldiğinde, "-k" harfi "g" veya "ğ"'ye dönüşür. Buna ünsüz yumuşaması denir. Yani "-ecek, -acak", "-acağ, -eceğ" şekline dönüşür.


Fiil kök ya da gövdesi + -ecek, -acak


* Koşaca(ğ)ım


* Ben, Muhammed Canbeyli'ye mektup yazaca(ğ)ım.



Şimdiki Zaman Kipi:

Hareketin yapıldığı an ile, aktarıldığı an aynı ise, şimdiki zaman eki kullanılır. "-yor" ekinde bulunan -y harfi, ünlü daralması olayına yol açar. -y harfinin önüne gelen -a, -e geniş ünlüleri -y harfi nedeniyle daralmaya uğrar ve -ı, -i, -u, -ü'ye dönüşür. Buna ünlü daralması olayı denir.

* Taşlayor → Taşlıyor


Geniş Zaman Kipi:

Geçmişte yapılmış olan, an itibariyle yapılıyor olan ve gelecekte de yapılması düşünülen hareketleri anlatabilmek için geniş zaman kullanılır. Geniş zaman eki, fiil kök ya da gövdelerine "r,-ar,-er" şeklinde eklenir. Bazen geniş zaman eki "-ır,-ir,-ur,-ür" karşımıza çıkar. Aslında buradaki "-ı,-i,-u,-ü" ünlüleri kaynaştırma harfidir.


Fiil kök ya da gövdesi + -r,-ar,-er

* Muhammed Canbeyli Hayati Kahveci'yi hep döver.


DİLEK KİPLERİ

Zaman anlamı vermezler.(-sa, -se'dir)Bir eylemin yapılması ya da bir oluşun harekatının bildirimi anlatan kiplerdir. Dörde ayrılır.


Gereklilik Kipi:

Eyleme -meli/ -malı eklerinden birini getirmek suretiyle yapılır. Zorunluluk, kural ve olasılıkları anlatır.

Haftada bir kitap okumalıyım.
Onu bulmalısın.
Sınavdan iyi not almalıyım.
Sınava iyi çalışmalıyım.


İstek Kipi:

Bir iş, oluş veya hareketin yapılmasının, olmasının istendiğini belirten kiptir. Ekleri ses uyumuna göre "-e, -a" dır.

Şimdi affını yazayım.
Şu konuyu öğreneyim.

Buradaki e harfi istek kipidir.

* öğren-e-yim
* öğren-e-sin
* öğren
* öğren-e-lim
* öğren-e-siniz
* öğren-e-ler

Fiile gelen (-sa,-se)ekleri ile yapılır.Fiilin yapılmasını koşula bağlı olarak anlatır.Bir eylemin bağlı olduğu durumlarda kullanılır.

Emir Kipi :

Bir iş, oluş veya hareketin olmasını, yapılmasını veya yapılmamasını emretmek için kullanılır.
NOT:Eki yoktur.

Bir bardak su ver.
Kapıyı kapat.



MUHAMMED FURKAN CANBEYLİ